به گفته معاون برنامه ریزی فرمانداری تهران، در سال گذشته با افزایش 20 درصدی زندانیان زیر 20 سال روبه رو شدیم که این موضوع می تواند به عنوان یک مساله مهم، مورد توجه برنامه ریزان اجتماعی قرار گیرد. افزایش آمار زندانیان جوان دلایل گوناگونی دارد که از جمله آن می توان به برخی جرایم در جامعه اشاره کرد که به موازات اکتشافات و ظهور و ورود فناوری های جدید نمایان می شود و به فراخور موضوع شان، گروهی یا نسلی را تحت تاثیر قرار می دهد، مانند جرایم اینترنتی.

در این جرم با توجه به این که تعداد زیادی از کاربران اینترنت را جوانان تشکیل می دهند، اغلب مجرمان اینترنتی نیز جوانان و نوجوانان هستند. همچنین به علت آشنایی کم یا ناآشنایی بزرگسالان با فعالیت های اینترنتی، آنان بیشتر با خطر قربانی شدن در فضای مجازی مواجه می شوند. به عنوان مثال چند روز قبل در خبرها خواندیم دختری 16ساله به صورت اینترنتی به حساب مشتریان یک کافی نت دستبرد می زد. در این نمونه «پایین بودن سن جرم» موردنظر است.

تعارض و تضاد در هنجارها و اختلال در جامعه پذیری نسل جوان در کنار ناکامی ها و محرومیت های تحمیل شده از سویی این نسل را دچار سردرگمی و بی هنجاری کرده و از سوی دیگر استفاده از رفتار های خشونت بار در مقابله با آسیب های اجتماعی، به کارگیری زور به عنوان راهکار هدایت جوانان و نوجوانان و استفاده از تنبیه درمانی و ضرب و شتم درمانی و زندان درمانی، بی توجهی به ضرورت پیشگیری از جرم و داشتن نگاه امنیتی به فرآیند پیشگیری از جرم و بی توجهی به ریشه مسائل و آسیب های اجتماعی عاملی برای بقای جرم در این گروه سنی است.

«دکتر ولی الله حسینی» جرم شناس در گفت وگویی با «تپش» به بررسی علل کاهش سن مجرمان در کشور پرداخته است.

چه عواملی در جامعه باعث افزایش جرم و جنایت در سنین پایین می شود؟

جرم یک پدیده زاییده اجتماع است و تصور جامعه ای بدون وجود جرم سخت است، ولی بعضی مسائل و جرایم جلب توجه می کنند و جرم شناسان و کارشناسان را به تحقیق وا می دارند. یکی از این مسائل همین موضوع کاهش سن مرتکبان جرایم است و این نکته از نظر جرم شناسان و جامعه شناسان با اهمیت است.

زمانی که سن ارتکاب جرایم کاهش پیدا می کند و مردم جامعه در سن کمتری مرتکب جرم می شوند، هم جامعه آسیب بسیار می بیند و هم مجرمان بیشتر می شوند و علاوه بر همه اینها اصلاح مجرمان و بازگرداندن آنها به جامعه سخت تر خواهد بود، بنابراین کاهش سن جرم توجه بسیاری را می طلبد.

یکی از مسائل که می تواند زمینه کم شدن سن مجرمان را ایجاد کند، ترویج مصرف موادمخدر و مواد روانگردان است که در خانواده ها و در گروه های نوجوانان این ترویج شکل می گیرد. نوجوانان در سنین پایین به مواد روانگردان روی می آورند که این کار از عوامل بروز جرم در جامعه است.

نبود سازوکار مناسب برای تفریح جوانان، یکی از عوامل روی آوردن جوانان به مواد مخدر است. وقتی که در جامعه تفریحی برای جوانان وجود ندارد، خیل عظیمی از آنان به مواد مخدر روی می آورند که مواد مخدر هم همان طور که پیش از این هم اشاره کردم خودش از ریشه های ارتکاب جرم است. کثرت سرقت اشیا در کوچه و خیابان یک مثال خوب برای این مورد است. زمانی که یک فرد برای دستیابی به مواد مخدر دچار مشکل می شود و پول کافی برای تهیه مواد ندارد، ناچار به دزدی و سرقت در کوچه و خیابان دست می زند.

ترویج خشونت در جامعه نیز می تواند از دیگر عوامل افزایش مجرمان کم سن و سال باشد. در جامعه ما برخلاف آموزه های دینی مان، خشونت رو به افزایش است و جامعه به این ترتیب خشن شده است. ترویج این خشونت در جامعه علل زیادی دارد. نوع مجازات مجرمان نیز می تواند خشونت را در جامعه زیاد کند. تربیت نادرست فرزندان نیز می تواند از عوامل افزایش خشونت در جامعه باشد. متاسفانه آمار زیادی از کودک آزاری وجود دارد که این کار خشونت را زیاد می کند و وقتی که خشونت زیاد شد، آمار بالایی از جرم را به دنبال خود دارد.

مواد مخدر و افزایش خشونت در جامعه از مهم ترین دلایل کم شدن سن جرم در جامعه است؛ چرا که نوجوانان زمانی که به مواد مخدر آلوده می شوند نمی توانند رفتار خود را کنترل کنند و به جرم و جنایت روی می آورند. همچنین خشونت باعث می شود نوجوان براحتی با دیگران درگیر شود و این کار منجر به زد و خورد و قتل می شود.

شبکه های مجازی چه تاثیری می تواند در افزایش جرم و جنایت نوجوانان داشته باشد؟

فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و سایبری هرچند که دستاورد های بسیار مفیدی برای جامعه دارد و به توسعه علوم و دانش و فناوری کمک می کند، ولی به لحاظ این که هیچ سازوکار منسجمی برای نوجوانان در بهره مندی از این شبکه ها وجود ندارد، باعث می شود نوجوانان با ورود به این شبکه ها یا قربانی یا مرتکب جرم شوند.

در هر صورت چه قربانی باشند و چه مرتکب جرایمی از این دست شوند، شرط گسترش این فناوری به استفاده مفید از آن بستگی دارد. به دلیل متولی نداشتن چند متولی بودن، شبکه های مجازی و اجتماعی به یکی از عوامل افزایش ارتکاب جرم در جوانان و نوجوانان تبدیل شده است.

خانواده چه تاثیری در مجرم شدن فرزندان در سنین پایین دارد؟

خانواده یکی از مهم ترین عوامل در اجتماعی شدن افراد است، طفل وقت زیادی از خود را در خانواده می گذراند ولی متاسفانه خانواده های ایرانی از تاثیر گذاری خود روی نوجوانان و جوانان بازمانده اند، یعنی خانواده ها اثر مفیدی روی فرزندان خود ندارند و آنها را به مدارس سپرده اند و مدارس را با دادن شهریه های کلان شارژ می کنند و تربیت فرزندان را همه جوره بر گردن مدارس می اندازند و دوای تربیت فرزندان خود را در مدارسی جستجو می کنند. تربیت فرزندان با این شیوه قابل تحقق نیست.

البته ناکارآمدی خانواده به عوامل دیگری از قبیل عوامل اقتصادی بستگی دارد.پدر و مادر برای دستیابی به پول از خانه دور می شوند.شاید بتوان گفت که مردم 90 درصد وقت خود را به موضوعات و شرایط اقتصادی اختصاص داده اند. رفتار نادرست با فرزندان باعث ایجاد رفتار ناهنجار در نوجوانان شده است.

افراد جامعه در برخورد با مجرمان کم سن و سال چه رفتاری باید انجام دهند؟

سازوکار برخورد با اطفال در حقوق کیفری دنیا تبدیل به یکی از شاخه های مهم جرم شناسی و کیفرشناسی شده است. کشف، رسیدگی و اجرای حکم در مورد اطفال بسیار متفاوت تر از افراد غیرطفل شده است. ولی متاسفانه ما در این قسمت هم رفتار درستی نداریم. نه در خانواده ها و نه در دستگاه های قضایی و به طور کلی در هیچ یک از دستگاه ها رفتار درستی با کودکان مجرم نداریم.

ما دادگاه اطفال داریم ولی برخوردی که دنیا با اطفال دارند ما در ایران نداریم.

افراد چه رفتاری باید با فرزندان خود داشته باشند تا به سمت جرم و جنایت نروند؟

نمی شود در چند جمله پاسخ این پرسش را بیان کرد ولی در کل می توان این گونه گفت که باید بیشتر به خواسته های نوجوانان و احساسات آنها اهمیت داد و در برخورد با کودکان و نوجوانان نهایت ملاحظه را داشت.

غزاله مالکی / تپش (ضمیمه چهارشنبه روزنامه جام جم)